Drezden Frauenkirxası (alm. Dresdner Frauenkirche, IPA: [ˈfʁaʊənˌkɪʁçə], Tanrı anası kilsəsi) - Almaniyanın Saksoniya vilayətinin paytaxtı Drezden şəhərində yerləşən lüteran kilsəsi. Tikildiyi zaman roma-katolik olmasına baxmayaraq, XV-XVI əsrlərdə Katolik kilsəsinə qarşı başlanan və Reformasiya adı ilə tanınan dini etirazlar nəticəsində kilsə protestantların istifadəsinə verilmişdi. Barokko memarlıq ənənələri ilə inşa edilmiş hazırki kilsə binası isə bilərəkdən protestant möminlərin ehtiyaclarını təmin edilməsi məqsədilə tikilmişdi. Frauenkirxa protestantların ən görkəmli və sakral nümunəsi hesab olunur; kilsənin günbəzi isə Avropanın ən hündürüdür. XVIII əsrdə tikilmiş kilsə İkinci dünya müharibəsi zamanı Drezdenin bombalaması nəticəsində məhv edilmişdi. Müharibədən sonra Şərgi Almaniya liderləri kilsənin xarabalıqlarını bərpa etməməyi və hərbi memorial olaraq saxlamağı qərara alırlar. Kilsə Almaniyanın birləşməsindən sonra bərpa edilmişdir. Onun xarici yenidənqurma işləri 2004-cü ildə, interyerləri isə 2005-ci ildə tamamlanmışdı. Kilsə təkrar olaraq 30 oktyabr 2005-ci ildə təntənəli şəkildə təqdis edilmişdi. Özünün faciəvi taleyi - dağılma və yenidən dirçəliş nəticəsində, kilsə hazırda tolerantlıq, sülh və harmoniyanın Dünya rəmzi statusunu əldə etmişdi.
Frauenkirxanı tez-tez kafedral kilsə adlandırırlar, lakin burada yepiskopun qərargahı yerləşmədiyindən, bu mülahizə doğru sayıla bilməz. Yepiskop qərargahı yaxınlıqda yerləşən Kroytskirxa (Müqəddəs xaç kilsəsi) sayılır. Ayda bir dəfə Müqəddəs Georgi anqlikan vaizliyində çalışan ruhanilər kilsədə ingilis dilində axşam duaları oxuyurlar.
Sevimli Tanrı anası kilsəsinin (sakson ləhçəsində - Kirche zu unser liuben Vrouwen) ilk binası XI əsrdə roman memarlıq üslubunda inşa olunmuşdu. Kilsə şəhər divarlarının xaricində yerləşirdi və çoxlu sayda məzar daşları ilə əhatə olunmuşdu. Reformasiya nəticəsində protestant kilsəyə çevrilməzdən öncə Frauenkirxada Maysen yeparxiyasının protoiereyi başçılıq edirdi. Roman üslublu kilsə sakinlərin çoxsaylı xahişləri nəticəsində 1727-ci ildə sökülərək yenisi ilə əvəz olunmuşdu. Müasir Frauenkirxa artıq lüteran (protestant) kilsəsi olaraq tikilmişdi. Saksoniya kurfürstu I Frederik-Avqustun Polşa kralı olmaq niyyətilə Roman-katolik kilsəni öz ərazilərində yenidən qaytarmasına baxmayaraq, o ümumilikdə Drezdenin şəhər landşaftında yaxşı təəssürat yaradacaq hündürgünbəzli protestant kilsənin tikintisini dəstəklədi.
Orijinal barokko üslublu kilsə 1726 və 1743-cü illər arasında Drezden şəhərinin memarı Georq Berin (alm. George Bähr) layihəsi əsasında tərtib olunmuş və tikilmişdi, lakin özünün ən yaxşı işinin tamamlanmasını ölümü səbəbindən görə bilməmişdi. G.Berin kilsə üçün hazırladığı orijinal dizaynı (o qurbangah, minbər və anvonu mərkəzə yerləşdirmişdi) kilsə rahiblərini valeh edərək protestant liturgiyasına yeni bir ruh yaşatmışdı. 1736-cı ildə məşhur orqan istehsalçısı Qottfrid Silbermann kilsə üçün 3 dərslikli və 43 dayancaq alətləri olan orqan hazırlamışdı. Orqan 25 noyabrda hazır olur və artıq dekabrın 1-də dahi alman bəstəkarı və orqan musiqiçisi İohan Sebastyan Bax kilsənin musiqi alətində ilk solo konsert verir.
Kilsənin ən fərqləndirici xüsusiyyəti, onun die Steinerne Glocke ("Daşlı zəng qülləsi") adı ilə tanınan qeyri-adi 96 m hündürlüyə malik günbəzi idi. Frauenkirxanın 12 min ton ağırlığında olan günbəzi səkkiz nazik sütun üzərində yerləşir və özünün mühəndislik fədakarlığı ilə yalnız Mikelancelonun Müqəddəs Pyotr bazilikası ilə müqayisə oluna bilər. Başlanğıcda bir çox insanaların şübhələrinə baxmayaraq, günbəz son dərəcə sabit strukturlu idi. O zamanın şahidlərinin sözlərinə görə, 1760-cı ildə Prussiyanın aqressiv xarici siyasəti nəticəsində baş vermiş Yeddillik müharibə zamanı II Fridrixin başçılıq etdiyi Prussiya ordusu tərəfindən 100-dən artıq top atəşinə tutulan kilsənin günbəzi demək olar ki, heç bir zədələnməyə məruz qalmamışdı.
Kilsənin tikintisi bitdikdən sonra, o Drezdenin əsas dominantına, əsas fərqlənən siluetinə çevrilmişdi. O zamanlar Bernardo Bellotto, onun qohumu Kanaletto və Norveçli rəssam Yohan Kristian Dal kimi şəhərdə yaşayıb-yaratmış bir çox dahi rəssamların əsərlərində nəfis şəkildə təsvir olunmuşdu.
1849-cu ildə kilsə May üsyanı kimi tanınan inqilabi iğtişaşların mərkəzinə çevrilmişdi. Üsyançılar tərəfindən bir neçə gün davam edən mübarizə onların sonda həbsi ilə bitir. Bütün bu müddət ərzində kilsə barrikadalar ilə mühasirə olunmuşdu.
200 ildən artıq müddət ərzində kilsənin zəngə bənzər günbəzi Drezdenin köhnə şəhərinin mənzərəsində hakim mövqe tuturdu.
13 fevral 1945-ci ildə İngilis-Amerikan müttəfiq hərbi güvvələri Drezdeni bombalamağa başladılar. Kilsə iki gün və gecə hücumlara müqavimət göstərmiş, qumdaşından inşa edilmiş altı sütun isə kilsə qübbəsinin, buraya pənah gətirmiş 300 insanın evakuasiyasına kimi salamat qalmasına şərait yaratmışdır, bundan sonra şəhərə atılmış 650.000-dən artıq dağıdıcı bomba nəticəsində şəhərdə temperatur yüksəlmiş və bu zaman kilsə daxilində təxminən 1000 selsi dərəcədən artıq istilik olmuşdur. Nəhayət 15 fevral saat 1000-da kilsənin günbəzi çökür. Sütunlar yüksək temperaturdan parlaq qırmızı rəngə çalaraq partlayırdı; 6 min ton ağırlığında böyük daş qalıqları isə yerə qərq olurdu.
Kilsənin bombalanması nəticəsində yaranmış yanğına baxmayaraq, üzərində İsa peyğəmbərin Gefsiman bağındakı əzabı əks olunan gözəl relyef qurbangah qismən zədələnmişdi. Qurbangah və onun arxasında yerləşən tikili qalıqları kilsənin yeganə xatirəsi olaraq möcüzəvi şəkildə saxlanılmışdı. Lakin buna baxmayaraq, kilsənin bir çox qiymətli heykəlləri və digər fraqment və bəzək elementləri dağıntı altında qalmışdı.
Kilsə Drezdenin panoramından tamamilə yox oldu və qaralmış daşlar bir yerə yığılaraq hələ növbəti 45 il ərzində toxunulmadan qalır - Almaniya Demokratik Respublikasının hakimiyyəti vəsaitin olmamasını bildirərək, gələcək nəsilə bir xatirə olaraq binanın bərpa olunmamasını qərara alırlar. İkinci dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra, Drezden sakinləri Frauenkirxanın gələcəkdə yenidən bərpa olunması məqsədilə tez-tələsik unikal daş fraqmentlərini toplayır və nömrəliyirdilər. İnsanların öz memarlıq abidələrinə olan bu cür patriot hisslərini anlayan hakimiyyət təmizlənmiş bu boş yerdə avtodayanacaq tikdirmək arzusundan daşınmışdı. 1966-cı ildə kilsə qalıqları rəsmən "müharibəyə qarşı memorial abidə" elan edilmişdir və bu ərazidə hər il dövlət nəzarəti altında "Drezden şəhərinin məhv olmasının ildönümü" adı altında xatırlama mərasimləri keçirilirdi.
1982-ci ildə, kilsə xarabalıqları Şərq Almaniya rejiminə qarşı dinc etiraz aksiyaları ilə birlikdə sülh hərəkatının mərkəzinə çevrilmişdi. Şəhərin bombalamasının ildönümündə Drezdenin 400 vətəndaşı; Şərgi Almaniyada vətəndaş hüquqlarının pozulması üzrə başlanan hərəkatının üzvləri gül və şamlar ilə sükutla xarabalıqlara gəlirlər. 1989-cu ilə, Drezden, Leypsiq və Şərqi Almaniyanın digər yerlərində etirazçıların sayı on minə qədər artmış və bunun nəticəsi olaraq Şərqi və Qərbi Almaniyanı ayıran divar nəhayət sökülmüşdür. Bu Almaniyanın birləşməsinə yol açdı.
İkinci dünya müharibəsindən bir neçə ay sonra, şəhər sakinləri Frauenkirxanın bərpa edilməsi istəklərini bildirmişdilər. Lakin ADR-də müharibədən sonra yaranmış gəliz siyasi şərait ilə əlaqədar kilsənin rekonstruksiyası demək olarkı tamamilə dayandırılmışdı. Alman bombardımançıları tərəfindən 1940-cı ildə tamamilə məhv edilən Koventri kafedralını britaniyalılar müharibədən sonra bərpa etməməyə və bir xatirə olaraq saxlamağa qərara alırlar. Drezdenin mərkəzində yerləşən kilsə də Böyük Krallığın analoqu kimi, hərbi memorial abidəyə çevirməsi Yerli hakimiyyət tərəfindən qəti surətdə qərara alınmışdı. Lakin kilsənin qalıqları çürüyərək dağılmağa başladığından Drezden şəhərinin bələdiyyəsi, Zemper Operasının və Drezden qəsrinin rekonstruksiya işlərindən dərhal sonra Frauenkirxanın da bərpasını 1985-ci ildə qərara alır. Almaniyanın birləşməsi özündə Frauenkirxaya yeni nəfəs gətirdi. 1989-cu ildə Lüdviq Güttlerin başçılığı altında 14 gənc entuziast qrupu kilsənin bərpası istəyi ilə musiqili aksiya keçirmişdi. Bir il sonra, həmin qrup Sevimli Tanrı anası kilsəsinin bərpasının təşviqi adlı cəmiyyət yaradır və aqressiv halda kilsənin bərpasına lazımi məbləğin toplanması üçün kompaniyaya başlayır. Bu təşkilata Almaniya və daha 20 ölkədən qoşulan üzvlərin sayı tezliklə 5000 nəfərə qədər artır. Bundan başqa daha çox insanları bu layihəyə cəlb etmək məqsədilə, Almaniyada yardımçı qruplar, xaricdə isə promouşn təşkilatları yaradılmışdı.
Beləliklə layihənin icrası daha güclü vüsət alır. Bir tərəfdən yüzlərcə memar, sənətşünas alim və mühəndislər yığılmış minlərcə daş parçalarını təkrar strukturda istifadə etmək üçün çeşidlərə ayıraraq kataloqlarda yerləşdirir, digər tərəfdən isə sadə insanlar bu gəliz layihənin həyata keçirilməsi üçün pul toplayırlar.
Alman əsilli amerikalı alim Günter Blobel uşaq yaşlarında valideyinləri ilə birgə Drezdendə yaşayırdı və şəhər bombalanan zaman o ailəsi ilə birlikdə qaçqın düşür və Drezdenin ətrafındakı rayonların birində sığınacaq tapır. Bunlara baxmayaraq o heç bir zaman Frauenkirxanın əzəmətli görünüşünü öz yaddaşından silmir. 1994-cü ildə o Amerika Birləşmiş Ştatlarının dəstəyi ilə yaradılmış "Friends of Dresden, Inc." adlı Drezdenin bədii və memarlıq irsinin yenidənqurma, bərpa və qorunmasına təşəbbüs göstərən qeyri-kommersiya birliyinin təsisçisi və prezidenti seçilir. 1999-cu ildə, Blobel tibb üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdü və mükafat qismində ona verilən pul məbləğinin hamısını (təxminən 1 milyon ABŞ dolları) Frauenkirxanın və Drezden sinaqoqunun bərpası üçün bu işlə məşğul həmin təşkilata bağışlamışdı. Bu - tarix boyu bir layihənin həyata keçirilməsi məqsədilə fərdi şəxs tərəfindən verilən ən böyük ianə sayılır. Kilsənin himayədarları içərisində Böyük Britaniyanın Kent hersoqu Edvard və Koventri yepiskopunun adlarını çəkmək olar. Koventri kafedralının fəxri kanonçusu və Drezden Trastının təsisçisi Dr. Pol Östreyker (Paul Oestreicher) yazır:
Drezdendəki bu kilsə Londonun Müqəddəs Pavel kafedralı kimi çox əziz və dəyərlidir. Əlavə olaraq kilsənin bərpası üzrə aktiv çalışan digər təşkilatlar sırasında Fransanın Frauenkirche Paris və İsveçrənin Verein Schweizer Freunde der Frauenkirche dərnəklərinin adlarını qeyd etmək olar.
Kilsənin bərpası 180 milyon avroya başa gəlmişdi. Dresdner Bank demək olar ki, 1995-ci ildən bəri "donor sertifikat kampaniyalarından" topladğı 70 milyon € vasitəsilə yenidənqurma xərclərinin yarıdan çoxunu maliyyələşdirmişdi. Bankın özü o cümlədən əməkdaşları tərəfindən ianə edilmiş pul vəsaiti ilə birgə, ümumilikdə əlavə 7 milyon avronu kilsənin bərpasına ayırmışdı. Bütün bu illər ərzində kilsənin kiçik daş fraqmentləri xüsusi hazırlanmış medallar kimi satılmışdı. Bu cür fərdi işlə məşğul olan sponsorlardan biri kilsə daşlarının simvolik satışı vasitəsilə 2.3 milyon € məbləğində pul qazanmışdı. Toplanmış vəsaitlər Saksoniya vilayətinin, Drezden şəhər bələdiyyəsinin və Saksoniya Yevangelist Lüteran kilsəsinin dəstəyi ilə "Frauenkirche Foundation Dresden" fonduna təhvil verilmişdir. Kilsə gülləsində quraşdırılmış yeni qızıl xaç "İngilis Xalqı və Böyük Britaniyanın Kral Evi" tərəfindən rəsmi surətdə maliyyələşdirilmişdir. Kilsənin xaçını britaniyalı bir dəmirçi hazırlamışdı. Həmin dəmirçinin atası Drezdeni bombalamaqda və kilsənin məhv edilməsində başlıca məsuliyyət daşıyan pilotlardan biri idi.
İnşaatçı Georq Berin 1720-ci ildə tərtib etdiyi orijinal planlarını istifadə edərək, kilsə memarı və mühəndis Eberhard Burgerin rəhbərliyi altında nəhayət ki 1993-cü ildə yenidənqurma işləri başlamışdı. Kilsənin ilk təməl daşı 1994-cü ildə qoyulmuşdur, onun kripta və günbəzi daxili hissəsi isə müvafiq olaraq 1994 və 2000-ci ildə tamamlanmışdı. Mümkün olan dərəcədə kilsə - Qübbə istisna olmaqla orijinal material və müasir texnologiyanın köməyi ilə bərpa olunmuşdu. Bundan sonra ərazidə toplanmış bütün zibil və daş qırıntıları yığılaraq təmizlədilmişdi. Hər daş qalıqlarının özünəməxsus forması olduğu üçün bərpa zamanı onların yerləşdirilməsi böyük səbr tələb etdi. Hər istifadəyə yararlı daş parçaları ölçülmüş və kataloqlaşdırılmışdır. 3D formatda daşları ekran ətrafında hərəkət etdirməyə imkan verən kompyuter proqramı memarlara hansı daşların hara yerləşdirilməsini tapmağa və daşların bir-birinə uyğunlaşdırılmasını təmin etməyə kömək etmişdir. İnşaatçılar rəsmlərin rəngini və boyaların tərkibini (XVIII əsrə kimi müxtəlif rəngləri almaq üçün yumurta və sair təbii vasitələrdən istifadə olunurdu) dəqiqləşdirmək üçün kilsənin minlərlə fotolarından, kilsə xadimlərinin xatirələrindən və kilsə rəsmilərinin fikirlərindən istifadə etmişlər.
Bərpa zamanı 8500-dən çox orjinal daş parçaları xilas edilmişdi, bundan başqa 1 milyon qalıq içərisindən təxminən 3800 daş rekonstruksiyada yenidən istifadə olunmuşdu. Yaşlı daşların üstü yanğın və aşınma səbəbindən qara patina ilə örtülmüşdü və buna görə də köhnə və yeni daşlar arasındakı fərq yenidənqurmadan sonrakı hələ bir neçə il ərzində aydın görünəcəkdir. Orijinal altarın iki min ədəd parçası təmizlənərək bərpa olunmuş və daha sonra yeni struktura daxil edilmişdir. Günbəzin üstündə yerləşən yeni qızıl kürə və xaç mümkün qədər 18-ci əsrin orjinal metodlarından istifadə olunmaqla Qrant Makdonald Silversmiths tərəfindən Londonda hazırlanmışdı. Kilsənin xaçı britaniyalı dəmirçi Alan Smit tərəfindən hazırlamışdı. Alanın atası Drezdeni bombalamaqda və kilsənin məhv edilməsində başlıca məsuliyyət daşıyan pilotlardan biri idi. Drezdenə göndərilməzdən öncə, qızıl xaç 5 il ərzində Koventri, Liverpul, Edinburq və Müqəddəs Pavel kafedralı da daxil olmaqla Britaniyanın demək olar ki, bütün kilsələrində nümayiş etdirilmişdi. 2000-ci ilin fevralında Frauenkirxanın zirvəsində yerləşdiriləcək xaç təntənəli şəkildə Kent hersoqu tərəfindən Drezdenə gətirilir. Bu zaman Frauenkirxanın eksteryer üzrə işləri tamamlanmış, xarici quruluşu isə başa çatmışdır. Beləliklə keçmiş əsrlərdə olduğu kimi Frauenkirxanın əzəmətli qübbəsi yenidən Drezdenin mənzərəsində dominant mövqeyə sahib olur. Burulmuz və qaralmış əvvəlki xaç isə xatirə olaraq altarın sağ tərəfində quraşdırılmışdı.
Kilsə üçün yeddi yeni zəng tökülmüşdü. Onlar il dəfə 2003-cü ildə, Pentikost bayramının qeyd edilməsi zamanı çalınmışdı.
1736-cı ildə Qottfrid Silbermann tərəfindən hazırlanmış əvvəlki orqanın orjinal dizaynını ətraflı təsvir edən çoxlu sayda kağızların mövcud olmasına baxmayaraq, mühəndislər onu bərpa etməməyə və onun əvəzində daha sadə struktura malik musiqi alətinin quraşdırılmasını qərara alırlar. Silbermann orqanını 3 manual və 43 registerdən ibarət olmuşdu, yeni quraşdırılmış orqan isə genişləndirilir, onun register sayı isə 80 yüksəlir. Strasburq şəhərindən olan usta Daniel Kern 4873 borulu yeni orqanı 2005-ci ilin aprel ayında tamamlayır və elə həmin ilin oktyabr ayında isə musiqi aləti Drezdenə gətirilərək kilsədə quraşdırılır. Kern Silbermann orqanının orjinal səsləndirməsini yenidən qaytarmaq məqsədilə, alətin bütün parametrlərini ən yüksək səviyyədə hazırlayır. İslahatçı və teoloq Martin Lüterin bombalanmadan xilas olmuş bürünc heykəli bərpa edilmişdi və indi o yenidən kilsənin qarşısında yerləşir. Bu heykəl - Adolf fon Donndorfun 1885-ci ilə aid əsəridir.
Tanrı anası kilsəsinin bərpa işlərinin ardınca təkrar açılışından sonra Drezden son dərəcə məşhur turizm mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. İlk üç il ərzində yeddi milyon insan turist qismində və ya ibadət xidmətlərində iştirak etmək məqsədilə kilsəni ziyarət etmişdi. Bu layihə Avropa ölkələrini buna bənzər digər binaların da yenidən dirçəltməyə ilhamlandırdı. 2009-cu ildə ABŞ Prezidenti Barak Obama Almaniya kansleri Angela Merkel ilə Yaşıl qübbədə düzənlənən görüşdən sonra kilsəni ziyarət etdi.
2002-ci ildən başlanılan bərpa zamanı yeganə salamat qalmış zəngi quraşdırmaq məqsədilə kilsənin yanında müvəqqəti kiçik taxta zəng gülləsi inşa olunmuşdu. Bir zaman dörd zəng dəstinin tərkib hissəsi olmuş Salamat zəng 1518-ci ildə Nossenin Alttsell monastırı üçün tökülmüşdü. Reformasiya dövründə monastır bağlanılır; onun zəngləri isə 1556-cı ildə kurfürst Avqustun hədiyyəsi qismində Drezdenə gətirilmişdi. Zəng Fruenkirxanın sələfində uzun illər çalırdı. Yeni kilsə inşa olunduqda o buraya köçürülür və üç digər çənlərə əlavə edilir. 1925-ci ildə Birinci dünya müharibəsindən sonra, zəng başqa kilsəyə köçürülmüşdür və buna görə də o çətin günlərdən birdəfəlik xilas olmuşdu. 1998-ci ildə kilsə qülləsinin birində öz əvvəlki yerinə qayıtmaq məqsədilə zəng Drezden şəhərinə gətirilir və müəyyən çətin mərhələnin bitməsi üçün səbrlə gözləməyə başlayır. Kiçik kapellanın yanında Frauenkirxa zənglərinin tarixi haqqında aydın şəkildə izah edən böyük stend quraşdırılmışdı. Stendin üzərində Frauenkirxa üçün 1734-cü ildə tökülmüş və İkinci dünya müharibəsi zamanı məhv olmuş zəngin şəkilləri yerləşdirilmişdi. 1518-ci ilə aid "Maria" adlı yeganə sağ qalmış çən də daxil edilməklə, ümumilikdə bərpa olunacaq kilsədə 8 zəngin quraşdırılması nəzərdə tutulurdu. Karlsrue şəhərinin Bachert firması tərəfindən 2002-ci ilin dekabr ayında yeni yeddi zəngin hazırlanması uğursuz olur. Səsləndirmədə yaranan bu cür dissonansın səbəbi, zəngin üzərindəki dekorlar ilə bağlı idi. Yalnız 1750 kq ağırlığında olan "İyesaya" (Jesaja) böyük zəngi melodik və ahəngdar səslənməyə malik idi. Bachert şirkəti öz hesabına uğursuz zənglərin yenidən tökülməsini öhdəsinə götürmüşdü. May ayının 2-də zənglər yoxlanılması üçün Drezdenin Schlossplatz (Saray meydanında) təqdim edilmişdir.
Nr. |
Ad |
Liturgik Funksiya |
Diametr (mm) |
Kütlə (kg) |
Şlaqton (zərbəli səs) (Yarım ton (YT)-1/16) |
Kilsə qülləsi |
Zəngin üzərində yerləşdirilmiş
yazı |
1 | İsaya (İyesaya) | Sülh zəngi | 1.404 | 1.750 | d1 +2 | C | SIE WERDEN IHRE SCHWERTER ZU PFLUGSCHAREN MACHEN (Jes 2,4) |
2 | İohannes | Elan edən zəng (Yevangelium) | 1.251 | 1.228 | e1 +3 | E | BEREITET DEM HERREN DEN WEG (Mt 3,3) |
3 | Yeremiya | Şəhər zəngi | 1.086 | 900 | g1 +2 | SUCHET DER STADT BESTES (Jer 29,7) | |
4 | Coşua | Toy və nikah zəngi | 964 | 645 | a1 +2 | ICH UND MEIN HAUS WOLLEN DEM HERRN DIENEN (Jos 24,15) | |
5 | Məryəm | Xatirə zəngi | 846 | 328 | b1 −5,5 | 1518 . afe . maria . gracia . plena . domynvs . thekvm . mader . myseri . korti . mcccccxviii . jar (Lk 1,28) | |
6 | Davud | Dua zəngi | 850 | 475 | c2 +4 | C | ERHÖRE MEIN GEBET (Ps 4,2) |
7 | Filip | Vəftiz olunma zəngi | 785 | 392 | d2 +4 | EIN HERR, EIN GLAUBE, EINE TAUFE (Eph 4,5) | |
8 | Hanna | Minnətdarlıq zəngi | 694 | 291 | f2 +6 | MEIN HERZ IST FRÖHLICH IN DEM HERRN (1 Sam 2,1) |
Zənglər adətən gün ərzində və xüsusi bayramlarlarda səsləndirilir:
Zəngin çalınmasının səbəbi | Sayı Zəng sayı |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | İfadə etmə |
Pentikost günü, Xatirə zəngi 13 Fevral (21:45) | 8 | d1 | e1 | g1 | a1 | b1 | c2 | d2 | f2 | Böyük Plenum |
Milad, Pasxa gecəsi (05:45), Pasxa, Yeni il ərəfəsi | 7 | d1 | e1 | g1 | a1 | c2 | d2 | f2 | Orta Plenum | |
Birinci Advent, Xaç suyuna salma (Xaçaçuran) Reformasiya bayramı | 6 | e1 | g1 | a1 | c2 | d2 | f2 | Kiçik Plenum | ||
Adventin ilk bazar günü, Bazar orucu | 4 | d1 | g1 | b1 | f2 | Məryəm-Zəngi | ||||
Pasxanın ilk bazar günü | 4 | e1 | g1 | a1 | c2 | Böyük mükəmməl kvartet | ||||
Kilsə bayramlarına düşən digər bazar günləri | 4 | a1 | c2 | d2 | f2 | Kiçik mükəmməl kvartet | ||||
Birinci Advent, Xaç suyuna salma (Xaçaçuran), Vozneseniye və Reformasiya bayramları | 3 | e1 | g1 | a1 | Böyük Te Deum | |||||
Həftə içi xidmətlər | 3 | a1 | c2 | d2 | Kiçik Te Deum | |||||
Pasxa, Əllinci gün bayramı və Milad | 3 | d1 | e1 | g1 | Böyük Qloriya | |||||
Pasxa bayramında sədaqət və ixlas | 3 | g1 | a1 | c2 | Ortancıl Qloriya | |||||
Kilsə ilinin qalan hissəsində sədaqət və ixlas | 3 | c2 | d2 | f2 | Kiçik Qloriya | |||||
Səhər zənginin çalınması, saat 700 | 1 | c2 | Davud (Dua zəngi) | |||||||
Nahar zənginin çalınması,saat 1200 | 1 | d1 | İsaya (Sülh zəngi) | |||||||
Axşam zənginin çalınması,saat 1800 | 1 | g1 | Yeremiya (Şəhər zəngi) |
İohann Qottfrid Silbermann 1732–1736-cı illədə kilsə üçün 3 manuallı və 43 registerli Orqan hazırlamışdı. 1945-ci ildə kilsənin bombalanması nəticəsində orqan məhv edilmişdi. Hal-hazırda orqan tamamilə bərpa olunub. Ümumilikdə Drezden Frauenkirxasında bu cür möhtəşəm və gözəl musiqi alətinin quraşdırılmasında Georq Berin və Yohann Kristian Faygenin böyük təşəbbüsü vardır. 1736-cı ilin Orqan dispozisiyası:
|
|
|
|
Memarlıq üzrə tarixçi Mark Yajombek (Mark Jarzombek) şikayətlənirdi ki, identifikasiya olunmayan qalıqları bərpa zamanı yeni kilsə binasına ixtiyari şəkildə yerləşdirilmişdi. Bunun nəticəsi olaraq o bildirir ki, Sosialist abidə qalıqlarının hər bir parçası əslində yeni inşa olunmuş binanın bütün fasadı boyu səpələnmişdi.